ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމާއި ޖަމްޢުކުރުމަށް ވަކި މިންގަނޑެއް ނުވަތަ ވަކި ދުރުމިނެއްވޭތޯއެވެ؟

بسم الله الرحمن الرحيم ، الحمد لله رب العالمين، و الصلاة و السلام على رسول الله -صلوات الله و سلامه عليه- وعلى آله و صحبه أجمعين.

أما بعد:

ދަތުރުވެރިއެއްގެ ގޮތުގައިވެ ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމާއި ޖަމްޢު ކުރުން ހުއްދަވަނީ ކިހާ ދުރުމިނަކަށް ދަތުރުކޮށްގެން ކަމާއި މެދުގައި ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފް ބަސްފުޅުތައްވެ އެވެ.

ޢިލްމުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވައިފައިވަނީ އެ ދަތުރެއްގެ ދިގުމިން 4 ބުރުދު (ގާތްގަޑައަކަށް 80 ކިލޯމީޓަރު) އަށްވުރެ ދުރުވާ ކަމުގައިވާނަމަ، އެންމެހައި ބޭކަލުން އެ ދަތުރުގައި ޤަޞްރު ޖަމްޢުކުރުން ހުއްދަވެގެންވާކަމުގައި އެބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވަޑައިގެންފައިވެ އެވެ.

އެހެނަސް 80 ކިލޯމީޓަރު ހަމަނުވާ ދަތުރެއްކަމުގައިވާނަމަ، އެ ދަތުރުގައި ޤަޞްރު ޖަމްޢު ކުރުން ހުއްދަވާނެތޯ ކަމާއި މެދުގައި ޢިލްމުވެރިން ޚިލާފްވަޑައިގެންފައިވެ އެވެ.

އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ މަޝްހޫރު ޤައުލަކީ 2 ޤައުލެވެ.

ފުރަތަމައީ : ނަމާދު ޤަޞްރުކޮށް ޖަމްޢު ކުރެވޭނީ أربعةُ بُرُدٍ -ހަތަރު ބުރުދު – މި ޒަމާނުގެ ގޮތުން ބުނާނަމަ އެއީ 80 ވަރަކަށް ކިލޯ މީޓަރެވެ.- މި ދިގުމިނަށް ދަތުރު ކުރުމުންނެވެ. މާނައަކީ : މިފަދަ ދިގު ދަތުރަކަށް ނުވާނަމަ އެ ދަތުރުގައި ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމާއި ޖަމްޢު ކުރުން އެމީހަކަށް ހުއްދަ ނުވާނެ ކަމުގައި މި ޤައުލުގެ އަހުލުވެރިން ދެކިވަޑައިގަންނަވަ އެވެ.

މި ޤައުލަކީ  المالِكيَّة الشافعيَّة އަދި الحَنابِلَة ގެ ޤައުލެވެ. އަދި އުއްމަތުގެ ބައެއް ޞަލަފުއް ޞާލިޙުން މި ޤައުލު ވިދާޅުވެފައިވެ އެވެ. އަދި މި ޤައުލަކީ މި ޒަމާނުގައި ފާޅުވި އެއް އިމާމް ކަމުގައިވާ ابنُ بازٍ އިޚްތިޔާރު ކުރައްވާފައިވާ ޤައުލެވެ.

މި ޤައުލުގެ އަހުލުވެރިން ނަންގަވާ ބަސްފުޅުތަކުގައިވަނީ ބައެއް އަޞްޙާބު ބޭކަލުންނާއި އަދި އޭގެ ފަހުން އެބޭކަލުންނަށް ތަބަޢަވެވަޑައިގެންނެވި ތާބިއީ އަދި އަތްބާޢުއް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ އަޘަރުތަކެވެ.

ابنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عنهما ވިދާޅުވެފައިވެ އެވެ. ”އޭ މައްކާގެ އަހުލުވެރިންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން 4 ބުރުދަށްވުރެ ކުރު ރާސްތާއެއްގައި ޤަޞްރު ނުކުރާށެވެ. -4 ބުރުދުގެ- ރާސްތާއަކީ މައްކާއިން ޠާއިފް އަދި ޢުސްފާނަށެވެ.“ މާނައަކީ : އެ ރާސްތާ މައްކާ އާއި ޠާއިފް ދެމެދުގައިވުމެވެ. އަދި މައްކާއިން ޢުސްފާންއާ ދެމެދުގައިވެ އެވެ.

ތާބިއީ عَطاءٍ ވިދާޅުވެފައިވެ އެވެ. “ ابنُ عَبَّاسٍ ގެ އަރިހުގައި ސުވާލު ކުރެވުނެވެ. ޢަރަފާތް ހަމައިން އަހުރެންނަށް ޤަޞްރުކޮށް ނަމާދު ކުރެވޭނެ ހެއްޔެވެ؟ އެހިނދު ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވި އެވެ. ނޫނެކެވެ. އެހެނަސް ޢުސްފާން އަދި ޖިއްދާއާ ޠާއިފް ހަމައިންނެވެ.“

އަދި މިފަދަ އެހެނިހެން ބަސްފުޅުތަކެވެ.

އަދިވެސް އެބޭކަލުން ވިދާޅުވެ އެވެ. މި މިންވަރުގެ ރާސްތާއެއްގައި މެނުވީ ދަތި ކަމާއި ތަކްލީފް އަދި ބުރައުފުލުން ނުވެ އެވެ. ފަހެ، އެހިނދު ނަމާދު ކުރުކޮށްލުން ހުއްދަވެގެންވެ އެވެ.

ދެވަނަ ޤައުލަކީ : ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމާއި ޖަމްޢު ކުރުން އެންމެހައި ދަތުރެއްގައި ހުއްދަވުމެވެ. އެއީ، ދަތުރެއްގެ ގޮތުގައި ނަން ދެވޭ ކޮންމެ ދަތުރެއްގައި ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމާއި ޖަމްޢު ކުރުން ހުއްދަވެގެންވުމެވެ. ކުރު ނުވަތަ ދިގު ދަތުރެއް ކަމުގައިވީނަމަވެސް މެ އެވެ.

އަދި އެފަދައިން ރާސްތާއެއް ކަނޑައަޅާނެ މިންގަޑނެއް މިކަމުގައި ނުވެ އެވެ.

ޔަޢުނީ : އެތަނެއްގެ އަހުލުވެރިން އެއީ ދަތުރެއް ކަމުގައި ދެކޭ ކަމުގައިވާނަމަ، ޢާދަކާދައިގެ ގޮތުން އެތަނެއްގެ އަހުލުވެރިން ދަތުރު ކަމުގައި ބުނާ ދަތުރަކީ މި ލުއި ކަން ލިބޭނެ ދަތުރެއް ކަމުގައިވުމެވެ.

މި ޤައުލު ވިދާޅުފެވައިވާ ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރޭގައި ބައެއް الحَنابِلَةِ ން ހިމެނިވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. އަދި މި ޤައުލު ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ابنُ قُدامةَ ، ابنُ تَيميَّةَ ، ابنُ القَيِّمِ ހިމެނިވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. ފަހުގެ ދުވަސްތަކުގައި ފާޅުވި ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރޭގައި الشوكانيُّ ، الشِّنقيطيُّ ابنُ عُثيمين ، الألبانيُّ މިފަދައިން ދެކެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ.

އެބޭކަލުން ގެންނަވާފައިވާ ޤުރުއާނުގެ ދަލީލުތަކުގެ ތެރޭގައިވެ އެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރެއްވި އެވެ. (وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا ) “ ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގައި ދަތުރުފަތުރުކޮށް އުޅޭއިރު، ކާފިރުވި މީހުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެއްލުމެއް ދީފާނެކަމަށް ބިރުގެންފިނަމަ، ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަކަށް ކުށެއްނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފާޅުވެގެންވާ ޢަދާވާތްތެރިން ކަމުގައި ކާފަރުންވި އެވެ.“

އެބޭކަލުން މި އާޔަތުގެ މައްޗަށް ދަލީލު ނަންގަވައި ވިދާޅުވެ އެވެ. އާޔަތްވަނި މުޠްލަޤު ކޮށެވެ. އެއީ ބިންމަތީގައި ދަތުރުފަތުރު ކޮށްފި ކަމުގައިވާނަމަ އެވެ. އެފަދައިން މުޠްލަޤުކޮށްފައިވާހގިނދު، ވަކި ޒަމާނެއްވަންދެއް ނުވަތަ ވަކި ދުރު ރާސްތާއެއްވަންދެން ކަނޑައެޅޭކަށެއް ނެތެވެ.

و الله أعلم މި ޤައުލަކީ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަ ބަސްފުޅު ކަމުގައި ދެކެމެވެ.

ސުންނަތުގެ ދަލީލުތަކުގެ ތެރޭގައި ވެ އެވެ.

ޞަޙާބީ  يَعلَى بنِ أُميَّةَ رَضِيَ اللهُ عنه ވިދާޅުވެފައިވެ އެވެ. ތިމަން عُمرَ بنَ الخطَّابِ رَضِيَ اللهُ عنه އަރިހުގައި މި އާޔަތާއި މެދުގައި ދެންނެވީމެވެ.  فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا ”ކާފިރުވި މީހުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެއްލުމެއް ދީފާނެކަމަށް ބިރުގެންފިނަމަ، ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުމަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަކަށް ކުށެއްނެތެވެ.“ އަދި ދެންނެވީމެވެ. މިއަދު އަހަރެމެން މިވަނި އަމާންކަން ލިބިގެންނެވެ. (އެބަހީ : އާޔަތުގެ ޟާހިރު މާނައަށް ބަލައިފިނަމަ ދޭހަވަނީ ކާފަރުންގެ ފަރާތުން ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެކަމުގެ ބިރު އޮވެއްޖެނަމަ އެވެ. ފަހެ މިއަދު މިވަނީ އަމާންކަން ލިބިގެންނެވެ. އެހެންވުމުން ނަމާދު ޤަޞްރުކޮށް ކުރެވޭނެ ހެއްޔެވެ.) ފަހެ، އެހިނދު عُمرُ رَضِيَ اللهُ عنه ތިމަން އަރިހުގައި ދެންނެވި އެވެ. ތިފަދައިން ތިމަން ޞަޙާބީއަވެސް ވިސްނިވަޑައިގެން رسولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم އަރިހުގައި ދެންނެވީމެވެ. އެހިނދު ޙަދީޘްފުޅު ކުރެއްވި އެވެ. ”އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ﷲ ދެއްވާފައިވާ ޞަދަޤާތެކެވެ. (އެބަހީ : ލުއެކެވެ.) އެ ޞަދާޤާތުގައި -ލުއި- ތިޔަބައިމީހުން ޤަބޫލުކުރުން ހުއްޓެވެ.“ މި ރިވާޔަތް مسلم 686 ރިވާ ކުރެއްވި އެވެ.

ސުންނަތުގެ އެފަދަ ދަލީލު ތަކުގެ ތެރޭގައި ابنِ عُمرَ رَضِيَ اللهُ عنهما ވިދާޅުވެފައިވެ އެވެ. ”ތިމަން ޞަޙާބީ ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުގައި (ދަތުރު ކުރެއްވީމެވެ.) ފަހެ، ދަތުރެއް ކުރައްވަފައިހިނދު، ދ ރަކުޢަތަށްވުރެ އިތުރަށް (އެބަހީ 4 ރަކުޢަތުގެ ނަމާދު 2 ރަކުއަތަށް) މެނުވީ ނުކުރައްވަ އެވެ.“ އަދި މިފަދައިން أبو بَكرٍ އަދި عُمرَ އަދި عُثمانَ ވެސް ޢަމަލުފުޅު ކުރައްވަ އެވެ.“ މި ރިވާޔަތް البخاري 1102 އަދި مسلم 689 ރިވާކުރެއްވި އެވެ.

އަދިވެސް މި ޤައުލުގެ އަހުލުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ޤަސްރު ޖަމްޢު ކުރުން އެއީ ވަކި ރާސްތާއެއް ކަޑައްތުކުރުމުން ހުއްދަވެގެންވާ ޢަމަލެއް ކަމުގައިވާނަމަ، އެކަން ބަޔާން ކުރެއްވުމަށް ނަބިއްޔާ ފަސްޖެހިވަޑައެއް ނުގަންނަވާނެ އެވެ. އެހެނީ އެކަމަށް ވަނީ ޙާޖަތް ޖެއިފަ އެވެ. އެ ޒަމާނުގައި އެކިއެކި ދަތުރު ފަތުރު ކުރެއްވުމުގައި އެބޭކަލުން އުޅުއްވާނެ ކަމުގައި ޝައްކެތްވެސް ނެތެވެ، އެހެނަސް އެފަދައިން މިންގަޑު ކަނޑައެޅިފައި ނުވުމުން އެއީ ޢުރުފަށް (އެތަނެއްގެ އަހުލުވެރިން) ގެ ޢާދަކާދައިގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ ކަމެކެވެ.

ވުމުން ފިނޮޅަކަށް ނުވަތަ ފަޅުރަށަކަށް ދިއުން އެތަނުގައިވާ އަހުލުވެރިން ދެކެނީ އެއީ ދަތުރެއް ކަމުގައިވާނަމަ ނަމާދު ކުރުކޮށްލުން ހުއްދަވެގެންވެ އެވެ. އެހެނަސް ބޯޓަކަށް ނުވަތަ އޮޑިއަކަށް އަރައިގެން ކަނޑު ދަތުރުކޮށްފައި ދިޔަ ކަމުގައިވިނަމަވެސް އެއީ ޢުރުފުގައި ދަތުރެއް ކަމުގައި ނުބަލާނަމަ ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަ ނުވާނެ އެވެ.

މީގެ މިޘާލަކީ މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ މީހަކު ހުޅުމާލެ ނުވަތަ ވިލިގިލި ނުވަތަ ތިލަފުއްޓަށް އޮޑިއެއްގައި ދަތުރުކޮށް ދިއުމެވެ. ފަހެ، މިތަނުގެ އަހުލުވެރިން ޢުރުފުގައި އެއީ އެއްރަށެއްގެ ތެރޭގައި ދިރިއުޅޭ ތަންތަން ކަމުގައި ދެކެ އެވެ. މާނައަކި، އެއީ ދަތުރުކުރުން ކަމުގައި ނުބަލަ އެވެ. ވުމުން ނަމާދު ޤަޞްރު ކުރުކުން ހުއްދައެއްް ނުވާނެ އެވެ.

އަދިވެސް ނިންމާލުމުގެ ކުރިން ބުނަމެވެ. ބައެއް ބޮޑެތި ސިޓީތަކުގައި އެމީހަކު ގެއިން ނުވަތަ ދާން ބޭނުންވާ ތަނަކީ 80 ކިލޯމީޓަރުގެ ރާސްތާއެއް ހުރި ތަނެއް ކަމުގައިވެދާނެ އެވެ. މާނައަކީ، 80 ކިލޯ މީޓަރަށް ދަތުރު ކުރާހިނދުވެސް އެމީހަކު ހުންނާނީ ސިތީ ތެރޭގަ އެވެ. ސިޓީގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންނާއި އެމީހުންގެ ގެތައް ފަހަނައަޅައި ނުދެ އެވެ. ވުމުން މިޙާލުގައިވެސް 80 ކިލޯމީޓަރު ދަތުރު ކުރި ކަމުގައިވީނަމަވެސް އޭނާއަށް އެ ޙާލުގައި ދަތުރުވެރިންގެ ނަމާދެއް ނުކުރެވޭނެ އެވެ. ސަބަބަކީ އޭނާ ރަށުގެ ނުވަތަ ސިޓީ ތެރޭގައި ހުރުމުންނެވެ. ދަތުރުވެރިޔާއަށް ޤަޞްރުކޮށް ޖަމްޢު ކުރެވޭނީ ގެތައް ފަހަނައަޅައި ދިއުމަށްފަހުގަ އެވެ.

والله تعالى أعلم. وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم.